Volgens het PISA-onderzoek dat vorige week uitkwam is de leesvaardigheid in Nederland opnieuw gedaald¹. En dat is niet gek als er minder wordt gelezen. Er is veel afleiding door nieuwe media, games en andere digitale activiteiten. Maar het is goed om te blijven zoeken naar oplossingen. Er liggen al veel goede plannen voor meer context en rijke teksten. Maar wat kunnen we nog meer doen om de leescrisis op te lossen?

Nu ben ik zelf geen expert leesbevordering, maar ik vind het toch leuk om mee te denken over deze leescrisis. Als docent Nederlands zie ik veel mooie dingen rondom leesbevordering en leesvaardigheid. Maar ik zie ook veel doodsaaie en demotiverende methodes en interventies. En ook merk ik dat sommige grote oorzaken over het hoofd worden gezien. Ik heb daarom vier problemen en oplossingen die ik veel tegen kom op een rijtje gezet. Ze zijn niet allemaal nieuw, maar ze worden vaak onderbelicht.

1. Pak verslavende apps aan

Gemiddeld zitten jongeren zo’n 2,5 uur per dag op sociale media². Sociale media zijn gericht op snelle, korte berichten met weinig tekst. Niet echt bevorderlijk voor de leesvaardigheid dus. Daarnaast zijn er ook apps die aantoonbaar schadelijk zijn voor je concentratie. Iets wat bij lezen belangrijk is. Het is alleen onmogelijk om elk kind individueel te laten minderen met sociale media. Ze zijn verslavend en er zit groepsdruk achter. Maar de politiek kan veel doen met wet- en regelgeving om jongeren te helpen met hun schermtijd. Ook zonder sociale media te verbieden. Thijs Launspach gaf in zijn boek Asociale media al enkele opties. Zie ook mijn recensie over zijn boek.

2. Stop met begrijpend lezen

Het vak begrijpend lezen werkt heel demotiverend. Ik heb het ervaren als docent, maar ook als leerling. Ik vond het ongelooflijk saai! Terwijl ik lezen wél heel leuk vond. Waarom het zo demotiverend is? Je leest van nature omdat je iets wilt of moet leren, omdat je nieuwsgierig bent of omdat je wilt ontspannen. Bij begrijpend lezen lees je een tekst enkel en alleen om het lezen. Áls je de tekst al ‘leest’. Je onderstreept namelijk vooral signaalwoorden en markeert kernzinnen. Of beantwoordt vragen over inleidingen, deelonderwerpen en functies. Wil je hier meer over horen? Arjen Lubach maakte hier in 2020 al een geweldige video over toen de leesvaardigheid ook al was gedaald.

Wat het alternatief is? Laat leerlingen voortaan mooie, zelfgekozen boeken lezen en hun favoriete citaten, romantische ‘meet-cutes’, maatschappijkritische symbolen of plotwendingen onderstrepen en markeren. En laat leerlingen dan alleen informatieve teksten lezen bij zaakvakken of projecten. Dit kun je als school makkelijk inzetten. Bouw bij elk vak 15 minuten leestijd in, maar dan met teksten die ze daadwerkelijk nodig hebben om iets te begrijpen voor een opdracht. Of die ze razend interessant vinden! Koppel daar vervolgens dan wat werkvormen of vragen aan over bronnen, betrouwbaarheid en verbanden zodat ze stiekem toch nog aan het begrijpend lezen zijn.

Ben je op zoek naar tips om zelf meer te gaan lezen? Kijk ook eens bij mijn bericht met 7 tips hiervoor.

3. Ordeproblemen in de klas

In Nederland hebben we naast een leesvaardigheidscrisis ook een ordecrisis. In bijna geen enkel Europees land is er zo weinig orde in de lessen als in Nederland³. Het is dus hartstikke leuk om een leeskwartier in te stellen of meer uren voor lezen in te roosteren, maar je hebt geen concentratie in een drukke klas. En voor een vaardigheid als lezen heb je rust nodig. Een plekje waar je je niet druk hoeft te maken om klasgenoten die achterin ruzie maken, een vuurtje stoken (ja, ook die verhalen heb ik gehoord) of een docent die continu klasgenoten tot de orde roept. En ik vraag me ook af hoe goed een docent een leerling kan helpen met lezen in een klas met 29 andere drukke en veelal ongemotiveerde leerlingen. Klassen zouden dus in ieder geval kleiner moeten worden. En tegelijkertijd moeten we op zoek naar oplossingen om het ordeprobleem in de klas op te lossen. Dat is een stuk belangrijker dan meer uren Nederlands op het rooster zetten (waar vervolgens geen docent meer voor te vinden is).  

4. Thuis lezen

Thuis is een plek waar leerlingen het meeste kunnen lezen. Dit kan met een afgebakend kwartiertje voor het eten in een eigen leeshoekje met veel leuke boeken of tijdschriften. Of natuurlijk met voorlezen. Ouders hebben hierin een grote rol. Ga bijvoorbeeld elke week met je kind naar de bibliotheek, bezoek voorleesuren en ga naar evenementen in boekwinkels. Organiseer thuis een leesavondje op de bank met lekkere snacks en mooie boeken. En laat zien dat je zelf graag leest. Zolang ouders sneller naar hun telefoon grijpen dan naar een boek, is dit voor een kind ook normaler. Dus zelfs als je een puber hebt die je op geen manier aan het lezen krijgt, kan het al helpen dat jíj als ouder in ieder geval leest. En dan toch af en toe je kind meeneemt wanneer je zelf naar de boekwinkel of bibliotheek gaat. Voor ouders die dit lastig vinden of die hier niet bekend mee zijn, zou het goed zijn dat er nog meer ondersteuning is vanuit scholen of de gemeente.

Wat zijn jouw gedachtes over de leescrisis? En welke tips of oplossingen vind jij goed?

1 https://www.lezen.nl/nieuws/resultaten-pisa-2022-leesvaardigheid-nederlandse-jongeren-opnieuw-drastisch-gedaald/
2 https://www.marketingfacts.nl/berichten/social-media-in-nederland-2023
3 https://www.groene.nl/artikel/achter-gesloten-deuren-is-het-niet-stil