In deze rubriek lees ik samen met een andere boekenfan twee verschillende boeken uit hetzelfde genre. Vervolgens bespreken we wat we eigenlijk van dit genre vinden en of deze twee boeken ons hebben geboeid. In deze eerste editie lees ik samen met Martine van _leeseenseenboek twee boeken uit het genre de ‘klimaatroman’. Martine ken ik van de lerarenopleiding Nederlands en we kwamen er al gauw achter dat we veel gemeenschappelijk hebben, zowel qua boekensmaak als qua vele andere interesses. Hierdoor werden we naast studiegenootjes al gauw vriendinnen. Een perfecte combinatie dus voor de eerste editie van lees samen!
Voor deze editie las Martine het boek Het tegenovergestelde van een mens van Lieke Marsman en las ik Weersverwachting van Jenny Offil.
Het genre is relatief nieuw en daarom des te interessanter om verder te onderzoeken. Vorig jaar hoorde ik eigenlijk voor het eerst over het genre ‘klimaatroman’: boeken die gaan over klimaatverandering en de eventuele gevolgen die hiermee samenhangen. Die gevolgen kunnen variëren van psychische klachten tot catastrofale natuurrampen. Omdat ik zelf veel bezig ben met klimaatverandering en hier ook soms wat angstig van kan raken, werd ik meteen geboeid door dit genre. Want zou het kunnen helpen om hier over te lezen? Boeken kunnen immers vaak goed spiegelen en een van hun functies kan zijn om de lezer na te laten denken over huidige maatschappelijke problemen. Martine en ik kwamen al gauw uit bij twee boeken waarin de hoofdpersoon ook worstelt met het klimaatvraagstuk en hier ook enige psychische klachten door ondervind.
Het tegenovergestelde van een mens – door Martine
Wat vind je van het genre ‘klimaatroman’?
Ik kende het genre klimaatroman eigenlijk nog niet, ik wist niet dat boeken zo genoemd konden worden. Ik vraag me ook af of je boeken als Het tegenovergestelde van een mens een klimaatroman moet noemen. Dat is natuurlijk met alle genres zo, maar ook hier geldt dat als een boek in een hokje wordt gestopt, je een boek met bepaalde verwachtingen gaat lezen. Omdat Het tegenovergestelde van een mens aan mij werd voorgesteld als een klimaatroman, moest ik enigszins een drempel over om het boek te lezen. Ik had niet zo’n zin in een boek dat mij de maat gaat nemen. Want ik ging ervan uit dat ik op zijn minst zou lezen dat ik minder vlees zou moeten eten, minder zou moeten vliegen en minder moet consumeren. Maar het is veel meer dan een boek dat gaat over klimaat. Het zet aan het denken, maar niet op een belerende manier. Het is ook een filosofische, geëngageerde roman over identiteit. Over hoe je je verhoudt tot de wereld, dichtbij en iets verder weg.
Waar ging het boek over?
Het boek is een roman met als hoofdpersonage Ida; 29 jaar en klimaatwetenschapper. Ze accepteert na haar afstuderen een stage bij een instituut in Italië dat een stuwdam in de Alpen gaat afbreken. De natuur moet worden hersteld door de mens – wat een paradox. Dat afbreken van die stuwdam zorgt overigens nog voor een verrassend einde. Ida worstelt met het leven en met de liefde. Ze is moeilijk in staat zich tot een ander te verhouden. Ze is al haar hele leven een beetje ‘op zoek’. Ze is blij met haar geliefde Robin, maar ze blijft in hun relatie op zichzelf gericht. De blik van Ida op de liefde vind ik interessant. Ze zegt dat er altijd een afstand zal bestaan tussen jouw geliefde en jou. De liefde bestaat juist vanwege de afstand. Zonder afstand kan er geen verlangen zijn en verlangen is een bestaansvoorwaarde voor liefde.
De strijd, de afstand tussen geliefden, heeft een duidelijke functie: ze zorgt ervoor dat de liefde niet eindigt, omdat ze haar uitstelt.
Ida worstelt zich af en toe door het leven heen. Ze spreekt regelmatig met haar therapeut. Zij oppert dat Ida zich misschien nog schaamt voor haar geaardheid. Ida weet dat dat waar is en dat ze bang is om tegen mensen te zeggen dat ze op vrouwen valt: ‘vrouwen kunnen haar raar vinden en mannen kunnen hun interesse verliezen’. Het hoofdstuk Uit de kust gaat op een interessante manier in op de manier waarop onze samenleving als heteronormatief is ingericht.
Op wat voor manier past dit boek bij het genre en wat vond je ervan?
Het tegenovergestelde van een mens past op een bepaalde manier wel onder de noemer klimaatroman (als je het dus als zo wilt noemen). Maar daarmee doe je het boek tekort. Want het werd voor mij een sprankelende, energieke leeservaring. Een boek dat ook gaat over liefde, over homoseksualiteit, over poëzie en over volwassen worden. Over opgroeien in ‘een stad die niet per se oninteressant is, maar wel buitengewoon ongeïnteresseerd’, waarmee de toon wordt gezet voor het aan de ene kant verlangen naar een actievere bijdrage aan de maatschappij en aan de andere kant de behoefte die maatschappij volledig te willen buitensluiten. Marsman haalt meerdere filosofen in haar boek aan, dat maakt het een heel gelaagd boek. Bijvoorbeeld de Franse wiskundige/filosoof Blaise Pascal: ‘Want dit is zeker: naarmate de mensen meer inzicht bezitten, vinden zij zowel grootheid als ellende in de mens. (…) Deze tweeslachtigheid van de mens is zo in het oog lopend, dat sommigen gedacht hebben dat wij twee zielen hadden.’ Dit tweeslachtige is ook de oorzaak van onze houding ten opzichte van het klimaat: aan de ene kant willen we niets liever dan in actie komen, aan de andere kant kunnen we alleen maar apathisch blijven bij zo veel ellende. ‘Ja, denk ik, zo voel ik me wanneer het over de opwarming van de aarde gaat. Ik voel me schuldig, ik weet niet waar ik moet beginnen, ik had allang begonnen moeten zijn, en mijn schuldgevoel verlamt me. Ik voel me als iemand die haar rekeningen niet meer open maakt – dag na dag laat het klimaat een ongeopende brief achter op mijn deurmat: je bent te laat!’ Juist dit soort observaties maakt het een zinderend en spannend boek, ik vind het altijd zo knap als iets wat ik voel, zo duidelijk op papier staat. Precies de worsteling van onze generatie: we willen wel, maar worden ook lamgeslagen door het gevoel dat we niet bij machte zijn het verschil te maken. Door het aanhalen van filosofen, denkers, schrijvers (veelal vrouwen) wordt het een heel interessante ideeënroman en een heel relevant boek. Al met al dus geen boek dat zich alleen maar bezighoudt met klimaatvraagstukken, hoewel dat wel de rode draad is.
Weersverwachting – door Lotte
Wat vind ik van het genre ‘klimaatroman’?
Ik ben heel blij dat er steeds meer boeken in dit genre worden geschreven, omdat er denk ik veel vraag naar is. Steeds meer lezers zijn natuurlijk zelf ook bezig met dit onderwerp en ik hoor van steeds meer mensen dat ze zich zorgen maken. Daarom is het des te belangrijker dat er meer kunstvormen aandacht besteden aan dit onderwerp, zodat er ruimte is voor een vorm van troost. En ook kan het een uitlaatklep zijn of een feest der herkenning. Tijdens het lezen van dit boek had ik regelmatig even een gevoel van: ‘Gelukkig, ik ben niet de enige die er zo over denkt!’. En dat is toch een belangrijke rol van kunst, waaronder boeken.
Waar ging het boek over en wat vond ik ervan?
Het boek gaat over Lizzie. Een vrouw met een kind, een man en een ex-verslaafde en depressieve broer. Ze werkt als bibliothecaris en gaat werken voor Sylvia, een onderzoeker met eigen podcasts en lezingen die onderzoek doet naar het ‘einde van de wereld’ – met name als gevolg van klimaatverandering. Ze is vooral veel aan het zorgen voor anderen en het voelt alsof ze daarnaast weinig ruimte heeft voor eigen geluk. Mede door haar werk voor Sylvia wordt ze erg pessimistisch en gaat ze bijvoorbeeld nadenken over wat te doen als de wereld echt vergaat. Hoe kan ze bijvoorbeeld dan toch voor haar kind blijven zorgen?
‘Denk je echt dat je ze kan beschermen? In 2047?’ vraagt Sylvia. Ik kijk haar aan. Want tot nu toe deed ik dat inderdaad, had ik dit ergens mogelijk geacht. Ze bestelt nog een drankje. ‘Zorg dan maar dat je rijk wordt, ontiegelijk rijk’, zegt ze met verstikte stem.
Het boek was heel fragmentarisch geschreven, waardoor het echt als een trein las. Maar soms voelde het daardoor soms wat ‘leeg’ en voelde de personages voor mij nog wat afstandelijk en surreëel. Toch greep het boek me wel en begon ik mee te leven met Lizzie. Met name de sfeer is wat beklemmend: af en toe bekroop me het gevoel dat misschien iedereen in het verhaal wat depressief was, en zeker niet alleen de broer. Dit lege, sombere gevoel werd dan wel afgewisseld met vertederende scènes van Lizzies zoontje. Verder kwamen er héél veel maatschappelijke thema’s aan bod. Dit maakte het boek interessant, maar ook wat vol. Het ging van verslaving naar politiek naar arm-rijk naar racisme en naar een knipoog naar mindfulness. Als geheel was het hierdoor een boeiend boek dat je binnen no time uit hebt. Je kunt er vooral zelf uithalen wat jou interesseert en raakt.
Op wat voor manier past dit boek bij het genre?
De hoofdpersoon is mede dankzij de onderzoeker Sylvia, die ze op nauwe voet volgt, op de hoogte van de klimaatproblematiek. In dit boek gaat het zelfs zo ver dat er heel apocalyptisch over wordt geschreven. Volgens Sylvia kun je nu maar beter nadenken over de plek waar je over een paar jaar naar toe kunt emigreren, zodat je daar veilig bent. Doordat er veel ruimte is voor de psychologische kant van de apocalyps, maar er ook praktische feiten en ‘oplossingen’ worden gegeven, past het op meerdere manieren binnen dit genre. Wel wordt het, zoals ik hierboven al zei, veel afgewisseld met andere maatschappelijke thema’s en gaat het zéker niet alleen maar over klimaat. Maar dat is denk ik juist goed aan het boek: het gaat immers nooit ‘alleen maar’ over klimaat en het leven gaat altijd gewoon door met zijn eigen lief en leed.
Meer lezen over dit thema? Kijk bijvoorbeeld ook eens naar deze posts:
Boekenblog van een echte boekenliefhebber 